Dziedzictwo mieszkańców Grząd - historia sali wiejskiej
Sołectwo Grzędy
11 listopada 2024
Na początku października 2024 roku rozpoczęliśmy kampanię informacyjną o historii placu wiejskiego oraz sali wiejskiej znajdujących się w Grzędach przy Al. Krakowskiej 18, która sięga lat 20/30 XX wieku. Kampania składała się z serii dziesięciu krótkich wpisów na naszym FP, a zwieńczają ją niniejszy wpis oraz artykuł na łamach Wiadomości Tarczyńskich. Informacje wykorzystane w ramach kampanii informacyjnej zostały pozyskane głównie od mieszkańców naszego sołectwa ale i z zachowanych historycznych dokumentów.
Kampania miała na celu:
– usystematyzowanie i utrwalenie historii placu oraz sali wiejskiej
– budowanie świadomości lokalnego dziedzictwa wśród młodego pokolenia mieszkańców Grząd
– edukować naszych sąsiadów, że historia sali wiejskiej nie zaczyna się przed kilkoma laty, wraz z otwarciem w niej niedziałającej już restauracji Czarna Wołga 
Lata 1920-1930
Na mocy prawomocnego orzeczenia Okręgowej Komisji Ziemskiej w Warszawie z dnia 20 kwietnia 1928 roku zostało zatwierdzone scalenie gruntów wsi Grzędy. Czym było owe scalenie gruntów? Po dokładne informacje odsyłamy do źródeł jednak objaśniając to w kilku zdaniach: ówcześni gospodarze posiadali ziemię, na którą składało się wiele niewielkich działek w różnych częściach wsi o nieregularnym kształcie ich granic. Dodatkowo ówczesne wiejskie drogi były bardzo szerokie (ponad 30m szerokości). Oprócz nieporządku w mapach powodowało to także trudności w uprawie tej ziemi. Scalenie gruntów miało na celu na nowo wydzielić gospodarzom pojedyńcze skomasowane działki o regularnych kształtach ich granic oraz na zwężeniu szerokich dróg. Na scaleniu gruntów jedni gospodarze mogli być stratni na rzecz drugich lub na rzecz skarbu państwa dlatego ustawa z 21 marca 1931 roku przewidywała możliwość dochodzenia praw własności do gruntów. W myśl tej ustawy powszechnym było przyznawanie Gromadom wsi „kolonii” – wspólnej nieruchomości na terenie danej wsi, której właścicielem była Gromada wsi (dawna jednostka podziału administracyjnego). Miało to na celu rekompensatę ew. roszczeń z tytułu dochodzenia praw własności do gruntów. I tak Gromadzie wsi Grzędy została przyznana Kolonia N38 o powierzchni 6559m2 opatrzona nazwą „Plac pod szkołę”.
Grzędy oczywiście nie były jedyną Gromadą na terenie dzisiejszej gminy Tarczyn, której przyznano kolonię. Przykładem innych Gromad, które otrzymały swoje kolonie są Kotorydz czy Wola Przypkowska.
Początek lat 1930
Tuż po otrzymaniu kolonii N38 „Plac pod szkołę” (dzisiejsza nieruchomość pod adresem Al. Krakowska 18 w Grzędach) przez Gromadę wsi Grzędy, przystąpiono do budowy budynku szkoły oraz domu nauczyciela. Na podstawie wspomnień mieszkańców były dwa wyjścia:
- Oddać nieruchomość do powiatu i to powiat byłby odpowiedzialny za budowę.
- Budowa szkoły rękoma mieszkańców przy późniejszym wsparciu finansowym ze strony powiatu na rzecz Gromady wsi Grzędy.
Mieszkańcy zdecydowali się wybudować budynek szkoły oraz dom nauczyciela we własnym zakresie i już na początku lat 30. XX wieku szkoła w Grzędach rozpoczęła swoją działalność.
Budynek szkoły był to budynek drewniany, składający się z czterech sal o powierzchni ok 40m2 każda, dwóch wejść, przedsionków oraz pomieszczeń gospodarczych.
Ciekawym rozwiązaniem jak na owe czasy była ściana oddzielająca dwie środkowe sale, o której przeznaczeniu dowiecie się w dalszej części artykułu.
Budynek domu nauczyciela był to także budynek drewniany, który został przeniesiony na „Plac pod szkołę” z ulicy Wierzbowej. Składał się on z trzech pomieszczeń. Nauczycielem zamieszkującym dom nauczyciela oraz nauczającym w szkole był Pan Tadeusz Zieliński.
Szkoła w Grzędach działała do lat 50. XX wieku. W kolejnych latach budynek szkoły miał różne przeznaczenia o czym będziecie mogli przeczytać w dalszej części niniejszego artykułu.
Na załączonych zdjęciach prezentujemy rzut z góry budynku szkoły i domu nauczyciela oraz ich umiejscowienie na aktualnej mapie względem dzisiejszego budynku sali wiejskiej.
Uwaga!
Rysunki maja charakter poglądowy i zostały sporządzone na podstawie wspomnień mieszkańców. Dokładne wymiary oraz rozmieszczenie mogło być inne.
Początek lat 1950
Szkoła w Grzędach funkcjonowała do ok 1953 roku, kiedy to Generalny Sekretarz w Grójcu wydał zgodę na budowę nowej szkoły w Woli Przypkowskiej (obecnie budynek przy ul. Pięknej 33). Decyzję tę wykorzystali również mieszkańcy Kotorydza, którzy wybudowali szkołę w swojej miejscowości (obecnie budynek przy ul. Tarczyńskiej 50). W rezultacie, z powodu niewystarczającej liczby uczniów, szkoła w Grzędach zakończyła działalność. Budynek pozostał w rękach mieszkańców i już w następnym roku stał się siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej, która funkcjonowała tam przez ok 2-3 lata. Czym była Gromadzka Rada Narodowa? GRN była lokalnym organem władzy w Polsce, funkcjonującym w latach 1954-1972. GRN pełniła rolę administracyjną i zarządczą na poziomie gromady, czyli najmniejszej jednostki podziału administracyjnego w Polsce w tamtym okresie. Do jej zadań należało m.in. zarządzanie sprawami lokalnymi, takimi jak edukacja, infrastruktura, rolnictwo i usługi komunalne.
Poniżej załączamy link do ustawy, na podstawie której zostały powołane Gromadzkie Rady Narodowe.
Druga połowa lat 1950
Podczas II WŚ linie telekomunikacyjne w Polsce zostały w dużej mierze zniszczone i do wczesnych lat 50. XX wieku trwała ich odbudowa. W drugiej połowie lat 50. do jednej z sal sali wiejskiej w Grzędach wprowadził się oddział wojska składający się z czterech żołnierzy.
Zadaniem oddziału było doglądanie i sprawowanie pieczy nad linią telekomunikacyjną, która do dziś przechodzi przez naszą miejscowość wzdłuż Al. Krakowskiej, po stronie ulicy Brzozowej.
Na załączonym zrzucie ekranu, pomarańczową linią zaznaczono ową linię telekomunikacyjną.
Przełom lat 1950 i 1960
Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku, po zakończeniu działań związanych z doglądaniem linii telekomunikacyjnej przez oddział wojska, sala wiejska w Grzędach została wynajęta przez GS Tarczyn. Wówczas uruchomiono tam klubokawiarnię, która działała do połowy lat 60. Od tego momentu sala wiejska zaczęła być nazywana przez mieszkańców “klubem” i tak już zostało po dziś dzień. Gdy dziś zapytacie mieszkańców Grząd o drogę do “klubu”, z pewnością dostaniecie instrukcje, jak dojechać pod adres sali wiejskiej przy Al. Krakowskiej 18.
Jedną z ciekawostek działalności klubokawiarni w “klubie” była sala “telewizyjna”, gdzie w ówczesnych czasach znajdował się jedyny na wsi telewizor, na którym mieszkańcy mieli okazję oglądać filmy.
Lata 1960 - 1980
Od połowy lat 60. do początku lat 80. XX wieku na sali wiejskiej organizowano zabawy taneczne i inne występy. W tym celu doskonale sprawdzała się ściana oddzielająca dwie środkowe sale, o której wspomnieliśmy wcześniej. Była to ściana, która nie była stałym elementem konstrukcji budynku, lecz całkowicie demontowalna. W razie potrzeby większej przestrzeni na zabawę czy inne wydarzenie, mieszkańcy demontowali tę ścianę, a po zakończonej imprezie wracała ona na swoje miejsce.
W latach 70. i 80. w Grzędach prężnie działało Koło Gospodyń Wiejskich, które na sali wiejskiej (w klubie) organizowało wiele wydarzeń, takich jak kursy kulinarne czy kursy szycia kołder. Niektórzy mieszkańcy do dziś posiadają kołdry uszyte podczas tych warsztatów!
Sala wiejska była również miejscem spotkań młodzieży.
W latach 70. na terenie placu wiejskiego mieszkańcy wybudowali mleczarnię. Aby sfinansować budowę, od każdego gospodarza przez 15 lat pobierano 2 grosze za każdy litr mleka. Mleczarnia działała przez wiele lat, a po jej zamknięciu budynek stał nieużywany aż do 2012 roku, kiedy to został zburzony pod budowę placu zabaw przez Gminę Tarczyn. Plac zabaw znajduje się tam do dziś.
Lata 1980
Na przełomie lat 70. i 80. mieszkańcy postanowili zastąpić drewnianą salę nową, murowaną. W tym celu powołali komitet społeczny, który miał za zadanie zbierać fundusze oraz materiały budowlane. Każdy, kto uczestniczył w zbiórce lub pracach budowlanych, otrzymywał prawo do bezpłatnego korzystania z sali na organizację wesel i innych imprez.
Budowa była podzielona na dwa etapy:
- Budowa zaplecza sanitarno-gastronomicznego oraz sali bankietowej.
- Dobudowa sali tanecznej.
Prace rozpoczęto od wzniesienia murów wokół istniejącej drewnianej sali, a następnie przystąpiono do jej rozbiórki. Drugi etap budowy zakończono w 1985 roku. W tym samym roku mieszkańców Grząd odwiedziła Pani Joanna Ziółkowska, redaktor audycji rolnej, aby zrealizować program dokumentujący społeczną inicjatywę budowy sali.
Oprócz samej budowy, mieszkańcy wyposażyli salę w niezbędne sprzęty do organizacji wesel i innych imprez. Od tego momentu przez wiele lat każda sobota była zarezerwowana na wesela w sali wiejskiej w Grzędach.
Budowa sali wiejskiej nie była jedyną inwestycją przeprowadzoną w latach 80. przez mieszkańców na placu wiejskim. W 1987 roku wybudowali oni budynek, w którym przez wiele lat działał skup owoców. Budynek ten stoi na placu wiejskim do dziś.
Początek lat 1990
W dniu 8 marca 1990 roku uchwalono ustawę o samorządzie gminnym, która weszła w życie 27 maja 1990 roku. Ustawa ta była kluczowym elementem reformy administracyjnej, mającej na celu przywrócenie samorządności lokalnej po likwidacji gromad w 1973 roku. Jednym z jej głównych założeń było przekazanie mienia skomunalizowanego, czyli mienia dawnych gromad, nowo utworzonym gminom (Art. 5).
Mieszkańcy nie dopełnili wszelkich formalności z zalegalizowaniem ówczesnej „Wspólnoty Wiejskiej” jako stowarzyszenia w myśl ówczesnie obowiązującej ustawy o stowarzyszeniach i nie mieli osobowości prawnej dlatego w dniu 5 sierpnia 1998 roku, na mocy decyzji Wojewody Warszawskiego nr 54880, działającego na podstawie ustawy komunalizującej, plac wiejski wraz z budynkami na nim się znajdującymi został oficjalnie przekazany na własność Gminy Tarczyn.
Lata 1990 - 2018
Plac wiejski w Grzędach, mimo iż w 1973 roku zlikwidowano ówczesne gromady, nadal był własnością mieszkańców jako Wspólnoty Wiejskiej – coś na wzór dzisiejszego stowarzyszenia choc bez osobowości prawnej. Mieszkańcy Grząd aktywnie dbali o to miejsce, zarządzając nim i wykorzystując na potrzeby lokalnej społeczności.
Nawet po oficjalnym przejęciu placu przez Gminę Tarczyn w 1998 roku, mieszkańcy kontynuowali swoje działania. Wynajmowali salę na różnego rodzaju imprezy, przeprowadzali remonty, opłacali media (gaz, prąd) oraz podatki (zdjęcia niżej przedstawiają FV za energię elektryczną wystawioną na Dom Wiejski oraz zestawienie wykonanych inwestycji w roku 1999). Było to powszechnie akceptowane, w tym przez ówczesną Wójt Danutę Dziembowską, że sala wiejska została wybudowana przez mieszkańców i to oni mają prawo do jej zarządzania.
W późniejszych latach, po uzyskaniu przez Tarczyn praw miejskich oraz zmianie władzy w Gminie, rozpoczęto inwestycje w tę nieruchomość, co ograniczyło swobodę mieszkańców w zarządzaniu salą. Cały plac został ogrodzony, teren pod salą utwardzono kostką brukową, a sama sala została docieplona i zyskała nową elewację oraz zostały odświeżone jej wnętrza. Dodatkowo dobudowano część, w której obecnie mieści się biblioteka.
Do późnych lat 2000, sala wiejska w Grzędach cieszyła się dużym zainteresowaniem. Była często wynajmowana na różne wydarzenia, co świadczyło o jej znaczeniu dla lokalnej społeczności. Mieszkańcy aktywnie angażowali się w jej utrzymanie i rozwój, co przyczyniało się do jej popularności.
Wraz z rozwojem biznesu ślubnego i powstawaniem nowoczesnych sal weselnych, zainteresowanie organizacją wesel w sali wiejskiej w Grzędach zaczęło spadać. W późnych latach 2000 do połowy lat 2010, liczba organizowanych tam imprez znacznie się zmniejszyła. Mimo to, sala nadal była wykorzystywana, choć sporadycznie, na różne lokalne wydarzenia.
W 2018 roku Gmina Tarczyn wynajęła salę wiejską w Grzędach lokalnym przedsiębiorcom z branży gastronomicznej, którzy uruchomili tam restaurację “Czarna Wołga”. W wyniku tego mieszkańcy na kilka lat stracili możliwość użytkowania sali wiejskiej na cele lokalnej społeczności. W 2024 roku, dzięki inicjatywie Koła Gospodyń i Gospodarzy Wiejskich w Grzędach oraz przychylności nowej władzy Gminy Tarczyn, sala wiejska w Grzędach znów zaczęła być wykorzystywana przez mieszkańców.
Podsumowanie
Plac i sala wiejska w Grzędach mają szczególne znaczenie dla lokalnej społeczności. Historia tego miejsca sięga lat 20. i 30. XX wieku, kiedy to mieszkańcy własnymi siłami wybudowali szkołę i dom nauczyciela. W kolejnych dekadach sala wiejska pełniła różnorodne funkcje, od siedziby Gromadzkiej Rady Narodowej, przez klubokawiarnię, aż po miejsce spotkań dawnego Koła Gospodyń Wiejskich. Dzięki zaangażowaniu mieszkańców, sala była centrum życia społecznego, miejscem zabaw, kursów i spotkań, a także źródłem dochodów dla sołectwa co pozwalało mieszkańcom samodzielnie przeprowadzać inwestycje mające na celu poprawę komfortu życia lokalnej społeczności. Dziś, dzięki inicjatywie nowego Koła Gospodyń i Gospodarzy Wiejskich oraz wsparciu władz gminy, sala wiejska znów służy mieszkańcom, podkreślając ich silne więzi z lokalnym dziedzictwem.
Podziękowania
Serdeczne podziękowania dla wszystkich mieszkańców, którzy w jakikolwiek sposób przyczynili się do zebrania historycznych informacji i dokumentów. Dziękujemy Wam za nieoceniony wkład w powstanie artykułu na temat dziedzictwa mieszkańców Grząd. Wasze opowieści, wspomnienia oraz wskazanie cennych źródeł były kluczowe dla stworzenia tego artykułu. Dziękujemy również za edukację mieszkańców i nieustanne wsparcie, które przyczyniły się do zachowania i promowania lokalnej historii. Wasza pasja i zaangażowanie są dla nas niezwykle cenne.
Copyright © 2025 Koło Gospodyń i Gospodarzy Wiejskich w Grzędach